Bizler hayatı düz bir çizgide tutmak ister ve yaşadığımız tüm deneyimlerde birçok olasılığı kontrol altında tutmaya çalışırız. Çoğu günlerde düz tutmaya çalıştığımız bu çizgi virajlar ve dönüşler ile daha karmaşık bir hale gelir ve kontrol edemediğimiz şeylerin varlığı yaşamımızda boy göstermeye başlar.
Kayıplar da kontrol edemediğimiz değişkenlerin içinde yer alır. İçimize aldığımız ve sevgimizi vererek varlıklarını daha da büyüttüğümüz kişileri uğurlamak, bilmediğimiz ve yüzleşmemiz gereken bir duygudur. Yas, kayıpları ile yüzleştiğimiz ve içimizdekileri son yolculuklarına uğurladığımız derin sürecin teorik adı.
Kayıplarımız çok çeşitli ; kişilerin somut varlığını tamamen yitirdiğimiz ölüm, yollarımızı ayırmamızın gerektiği arkadaşlar ve partnerler, büyüdüğümüz memleketleri veya yaşadığımız bir evi geride bırakmak, gençliğin dinçliğini yitirip yaşlılığa adımlamak…
Yaşam çizgisinde kaybı ile yüzleştiğimiz birçok durum var ve bunlar çok çeşitli olabilir. Geride bıraktığımız her şeyi uğurlamak oldukça zor ve acı verici bir süreç ama bir o kadar da doğal. Sevdiklerimizi yitirmek bir anlamda kendimizde onları yansıttığını düşündüğümüz ve içselleştirdiğimiz parçalarımızı da kaybetmek demek. Bunun acı vermesi ve bizleri üzmesi de oldukça normal.
Yasımızı yaşarken birçoğumuzun adımları birbirine benzer. Yokluğuyla yüzleştiğimiz durumların karşısında aynı gardları alır ve aynı aşamalardan geçeriz. Bazılarımız farklı noktalarda takılı kalabilir, bazılarımız daha çok zorlanabilir, bazılarımız bu yoklukla daha çabuk yüzleşme cesareti gösterebilir. Yası deneyimleme, kişilerde farklılaşsa da yolculukta karşılaştığımız hislerin ve zorlukların ortak paydasında buluşuruz.
Bu yazımızda sizin için Kübler Ross’ un , yas deneyiminde yaşadığımız bu ortak adımları sunduğu modelini inceleyeceğiz.
Yasın İlk Evresi: İnkar
İnkar evresinde kişi kendine ‘’hayır bu doğru olamaz’’, ‘’bu benim başıma gelemez’’, ‘’hayır ben böyle bir şey yaşamadım’’ gibi cümleler söyleyerek yaşadığı durumu inkar etme eğilimindedir. Gerçeği görmekten son ana kadar kaçar, yaşadığı acı verici deneyimi kabullenmekten çok uzaktır, özellikle kendi kendine bu deneyimi yok saymak ister ve buna eğilimli cümleler kurar.
‘’Bir sorun yok, her şey yolunda’’ gibi kendini telkin edici cümleler kurar. İnkar sadece düşüncelerde kalmayıp kişinin davranışlarına ve düşüncelerine de yansır. Bu evreyi atlatmak için belli bir süre yoktur. Kişi inkar evresini atlattıktan sonra 2. evre olan ‘’öfke’’ evresine geçer.
Yasın 2. Evresi: Öfke
Bu evrede kişi artık yaşadığı deneyimi görür ve bu deneyime karşı büyük bir öfke duymaya başlar. Ne yazık ki kişi kendine burada artık ‘’Niye ben?’’, ‘’Bu niye benim başıma geldi?’’ gibi sorular sormaya başlamıştır. Yaşadığı acı verici deneyimle ilgili öfke duymaya başlayan kişi, bu süreci atlatmak için büyük çaba harcamak zorundadır. Bu evrede yaşanan öfke normal ve sağlıklı bir duygudur, kişinin acıyla başa çıkmasına yardımcı olma olasılığı vardır.
Yasın 3. Evresi: Pazarlık
Bu evrede kişi, yaşadığı öfke sonrasında sakinleşir ve yaşadığı duygu yoğunluğunu hafifletmek için kendisiyle ve çevresindekilerle pazarlık yapmaya başlar. Bu pazarlık ölümcül hastalığa sahip bireylerde Tanrı ile anlaşma yapmaya çalışmak olarak da görülebilir. Bu dönemde diğer 2 evreye göre daha sakin bir ruh hali hakimdir. Bununla birlikte kişinin kendiyle ve çevresindekilerle bir anlaşmaya varması zaman zaman zorlayıcı olabilir.
Yasın 4. Evresi: Depresyon
Bu evrede kişi artık inkar etmeyi, öfkelenmeyi tamamen bırakmıştır. Depresyon evresinde gerçekle tamamen yüzleşmiş, yaşanılan deneyim yüzünden artık hiçbir şeyin eskisi gibi güzel olmayacağı, o eski zamanlara tekrar dönemeyeceğini görmeye başlamıştır. Bu nedenle kişi büyük bir mutsuzluk yaşar, ruhsal bir çöküntü baş gösterir. Bu evrede kişi insanlarla iletişime geçmekten kaçınır, iş ve özel hayatı sekteye uğrar, içine kapanır. Bunlarla birlikte iştah bozukluğu, uyku problemleri ile karşı karşıya gelmesi olasıdır. Yaşanan depresyonun yoğunluğu kişiden kişiye göre farklılık gösterir.
Yasın 5. Evresi: Kabullenme
Son evreye gelen kişi, bu evrede yaşadığı durumu sindirme ve geleceğe dair planlar yapma eğilimindedir. Eski yaşamına tekrar dönmesi gerektiğinin farkına varır. Ve böylece çevresiyle tekrar iletişime geçmeye başlar, biraz daha dışa dönük bir ruh haline bürünmeye başlar, geleceğe yönelik yapıcı adımlar atar. Böylelikle kabullenme evresi yas sürecinde çıkılan uzun yolun son durak noktasıdır.
Yaşadığımız kayıplarda ortak olarak bu evrelerle yüzleşiriz. Unutmamamız gereken şudur ki bireysel olarak yaşadığımız süreçler bizlere özeldir, yas sürecimizin uzunluğu değişebilir. Evrelerde yaşadığımız duyguların yoğunluğu her birimizde farklı karşılık bulabilir, bazı evrelerde takılı kalabilir oradaki mücadelemizi daha yoğun yaşayabiliriz.
Kayıp yüzleşmesi zor ve korkutucu bir deneyim olarak görünür, onunla baş başa kalmaktan ve kabullenmekten koşar adım uzaklaşmak isteyebiliriz. Sürecimizde çok fazla zorlandığımız, durmak istediğimiz birçok gün mevcut olabilir. Deneyimlediğimiz çoğu duygunun içinden acı en baskın hale gelip boğazımızı düğüm düğüm edebilir.
Yine de uğurlama yolculuğumuz ve kayıplarımızla yüzleşmelerimiz, duygularımızı tüm saflığı ile kucaklamanın bir yansımasıdır. Deneyimlerin mutlu ve hüzünlü hallerini sırtlarız. Bazı parçaları kaybettiklerimiz ile uğurlasak da bazı parçaları da kendimizde tutmaya devam ederiz. Çünkü sürecimizi korkmadan ve kaçmadan tüm gerçekliğiyle sırtlayabildiğimizde, sahip olduğumuz parçaları büyütmek için sevgimizi kullanmaya da devam ederiz.
Yazımı okuyucunun yorumuna bıraktığım bir alıntı ile sonlandırmak istiyorum:
“Kimse bir ağaçtan, bahar bitince çiçeklerini korumasını bekleyemez. Çünkü sonunda çiçekler meyveye dönüşür. Ve sonra, sonra ağaç meyvesini kaybeder.
Ya sonra?
Sonra yapraksız bir bahçe.
Yapraksız bir bahçe mi?
Farsça bir şiir.
Yapraksız bir bahçe, güzel olmadığını söylemeye kim cesaret edebilir? “
Comentarios