Çalışmaktan, emek harcamaktan hoşlanmama, otoritenin koyduğu kuralları yok sayma, bedensel hazları dünyadaki en temel haz aracı görme ve son derece hodbin davranışlar sergilemek… Bu özellikler size de bir yerden tanıdık geliyor mu değerli okur? Modern çağımızdaki bireylerin genel özelliklerinden yalnızca birkaçı olan bu özellikler aslında sosyologlar dahil olmak üzere geçmişten günümüze çokça ilgilenilen hedonist insanların özelliklerindendir. Fakat nedir bu Hedonizm, gelin birlikte inceleyelim.
Felsefenin kurucusu kabul edilen Sokrates’in öğrencisi Aristippos’un hayatın amacının haz almak ve hayattan elde edilecek hazzı maksimize etmek olduğu görüşüne dayanan Hedonizm, Yunanca hedone yani ‘’zevk’’ anlamına gelen kelimeden türemiştir ve Türkçede literatüre ‘’hazcılık’’ olarak geçmiştir (Kutluay, 2019.) Felsefedeki iyilik arayışına hazla cevap veren ve yaşamın gereğinin haz olduğunu iddia eden Aristippos’un görüşleri her ne kadar Hedonizm’in tarihi kaynaklara geçmesi için yeterli olsa da hedonizmi fikirleriyle günümüze taşıyan isim Epikür’dür. Zevk kavramına bakış olarak birbirlerinden oldukça ayrılan bu düşünürlerden birinin görüşleri kapitalist düzenin getirdiği geçici mutluluk ile benzerlik gösterirken bir diğeri belki de gerçekten dünyadan elde edilebilecek mutluluğun sırlarını içinde barındırır. Kim bilir kıymetli okur belki de çabasız mutluluk arayışımızda gözden kaçırdıklarımızı yakalama fırsatını bu yazıda buluruz. İki görüş arasındaki farkları daha detaylı açıklamak adına gelin onların haz hakkındaki görüşlerine daha yakından bakalım.
Hazzı hayatının merkezine oturtmuş ve fikirlerini bu doğrultuda belirtmiş Aristippos’a göre bedensel hazlar tinsel hazlardan daha önemliyken Epikür’e göre bize asıl mutluluk yani haz verecek olan manevi hazlardır. Çünkü ona göre bedensel hazlar gelip geçiciyken manevi hazlar sürekli olandır, kalıcıdır. Günümüz dünyasına baktığımızda insanların mutluluk arayışının daha çok Aristippos vari bir arayış olduğunu fark ederiz. Anlık hazlara odaklanan günümüz insanı kendine carpe diem yani ‘’Anı Yaşa!’’ diye sloganlar atarken Epikür bize ‘’Anda Yaşa!’’ diye fısıldar. Bir zamanlar carpe diem sloganlarını görmediğimiz bir duvar, bir marka ürünü kalmamıştı ta ki bu slogan kendi içinde barındırdığı geçiciliğe yakalana kadar. Anı yaşamak ilk duyduğumuzda bizi harekete geçiren masum bir deyiş gibi gelebilir sevgili okur, doğru, bizi harekete geçirir fakat genelde bizi geçici hazları elde etmek için ayağa kalkmaya davet eder. Oysa anı yaşamak uğruna yapılan çılgınlıklar genelde bize uzun süre haz veren şeyler değildir. Epikür’ün hazcılık felsefesine gelecek olursak, o hazdan kastın Hint Felsefesindeki nirvana ve İslam felsefesindeki fenafillah ile bağdaştırabileceğimiz ruh dinginliği olduğunu iddia eder. Aslında Epikür’ün haz tanımını Anna Karenina’dan şu alıntıyla açıklayabiliriz: ‘’ İnsanın sağlığı yerinde, vicdanı da rahat olsun yeter.’’ (Tolstoy, 2021, s.128). Gerçekten de Epikür’ün haz görüşü beden acısı ile ruh rahatsızlığının yokluğudur. Bu doğrultuda hazza veya mutluluğa ulaşmak adına sağlığımızı yerinde tutmak için yapacağımız aktiviteler, sahil gezileri, sevdiklerimizle yapacağımız minik toplantılar ve vicdanımızın rahatlığını sağlayacak davranışlar sergilememiz gerçekten de bizi mutluluğa götürmez mi sevgili okur?
Epikür’ün hedonizmi böylesine açıklamasına rağmen yanlış anlaşılması ne yazık ki büyük bir talihsizliktir. İnsanların hazcılık kelimesini duyduğunda aklına ilk gelenin bedensel hazlar olması sanırım çağımızdaki haz anlayışının bir getirisidir. Epikür, ‘’cinsel hedonizm’’ gibi bir kavramı felsefi sistemine hiç koymamıştır çünkü ona göre cinsel hedonizm nefse teslimiyetin bir ürünüdür. Buna karşın günümüzde Epikür’ün görüşlerini yeterince kavrayamamış kişilerce yapılan algılar onun yanlış anlaşılmasına ve hedonizmin çoğunlukla yanlış yorumlanarak türlere ayrılmasına yol açmıştır. Bu yorumlamalar arasında en tehlikeli olanı ise egoist hedonizmdir.
Düzenin Getirdiği Hastalık: Egoist Hedonizm
Epikür’ün felsefesine göre incelediğimiz hedonizm bize zevklerimizi belirli bir düzeyde tutmamız gerektiğini öğütlerken günümüzde sıkla rastladığımız egoist hedonizm, zevklerimizi en üst noktaya çıkarmamız gerektiğini salık verir. Yani kendi menfaatlerimiz için en iyisi neyse onu yapmamız gerektiğini söyler. Yaşadığımız hız ve haz dünyasında egoist hedonizm rüzgarına kapılmamak neredeyse mücadele gerektiren bir eylemdir bana göre. Çıkarlarımız uğruna hareket etmemizi savunan bu hissin toplumda insan ve romantik ilişkileri nasıl çıkmaza sürükleyeceğini düşünelim. Bencil hazlar uğruna başkalarının canını acıtmak, yine kendi alacağı haz uğruna vücuda zararlı maddeler almak, kendi dürtüselliği ile çalma eyleminden zevk alan bireyin yoksul insanlardan bile bir şeyler çalması egoist hedonizmin toplumda en sık rastlayabileceğimiz örneklerindendir kıymetli okur (Weijers, D.) (b.t.).
Sözün hülasası; bu yazıda size günümüzde algılanan hedonizm ile Epikür’ün savunduğu hedonizm arasındaki farkları ve yanlış algılanan hedonizmin bireyi ve toplumu nasıl çıkmazlara sürükleyebileceğinden bahsettim sevgili okur. Çünkü insanların hedonizmi kendi istedikleri gibi yorumlaması maalesef toplumumuzda yetişen gençleri de yanlış yönelimlere itebiliyor. Sadece kendi hazları uğruna yaşayan, onları eğlendirmediği (haz vermediği) için belki eğitimden bile kaçan bir nesil sanırım hiç birimizin hayal ettiği bir gençlik değildir fakat günümüzdeki gençleri biraz gözlemlediğimizde zevk aldığı ne varsa yalnızca onu tutan bir anlayışla karşı karşıya kalıyoruz. Oysa her zamankinden daha çok çalışmayı, çabalamayı, öğrenmeyi gerektiren bir zamanda yaşıyoruz. Bu bakımdan ne bizim ne de gelecek nesillerin bir an olsun bencil hazları uğruna kaybedecek zamanı olmadığını kendimize Ali Şeriati’nin şu sözleriyle hatırlatabiliriz sevgili okur: "Okuyun diyor, okuyun. Çünkü mürekkebin akmadığı yerde kan akıyor."
KAYNAKÇA
Tolstoy, L.N(2021). Anna Karenina. (Çev. A. Hacıhasanoğlu). İstanbul (28 Aralık 2020).
Weijers, D. (b.t.) Hedonism. Internet Encyclopedia of Philosophy. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2023, https://iep.utm.edu/hedonism/#SH2c
Kutluay, H. (2019, Kasım 5). Hedonizm nedir. Makaleler. https://www.makaleler.com/hedonizm-nedir
Farkındalığımı arttıran güzel bir yazı olmuş. Teşekkür ederim.